Deze blog ontsluit de research en de achtergrond informatie voor het kunstproject Mystische Landschap, een project waarbij ik de omzwervingen van Joe English tijdens WO1 probeer te traceren en 100 jaar later op dezelfde plaatsen aan het werk ga.

In ‘Mystisch Landschap’ onderzoekt fotograaf Sam Vanoverschelde hoe het landschap, zoveel jaar later nog steeds de sporen draagt van het oorlogsverleden of die connotatie al heeft afgeschud. De leidraad is het leven van zijn overgrootvader Joe English: kunstschilder, veelgevraagd illustrator voor de Vlaamse beweging achter het front en lid van de Section Artistique van het Belgische leger. Maar hij is ook één van de IJzersymbolen die in het interbellum ingezet werden om van het groeiende flamingantisme een politieke en maatschappelijke factor te maken.

Door abstractie te maken van die symboliek en terug te grijpen naar puur feitelijke gegevens die uit het familiearchief en het geschiedkundig onderzoek zijn gedistilleerd probeert de fotograaf zich te ontrukken uit die context. Zo worden we geconfronteerd met een soldaat die door zijn opleiding, leeftijd en gezinssituatie nooit in de frontlinies van de oorlog terecht kwam, maar in de achterhoede functioneerde: als boomkapper, kasseilegger, bode, assistent in een gasmasker atelier, tekenleraar en uiteindelijk officieel kunstschilder in dienst van het leger. Het bracht hem in de Antwerpse fortengordel voor de val van de stad, vluchte via Adegem, Brugge en Oostende over zee tot in Calais en ging in St. Malo herstellen van de ondergane ontberingen. Hij werd ingezet in Boezinge, Wulveringem, De Panne en Veurne, maar ging ook op verlof naar Londen waar hij een deel van zijn gevluchte familie terug zag. Anders dan de heldhaftige soldatenverhalen is het een relaas dat een ander perspectief geeft op vier jaar oorlog achter de ondergelopen IJzervlakte.

Als secretaris van het SKVH en actief in ‘Kunst aan den IJzer’ was hij een van de voortrekkers van de ontluikende Vlaamse beweging achter het front. Als de censuur in 1917 een einde maakte aan al die initiatieven en de frontbeweging ondergronds ging, vroeg hij om toe te treden tot de officiele ‘Section Artistique de l’Armee en Campagne’. Met instemming van de koning kon hij zich het laatste jaar van de oorlog volledig wijden aan zijn nieuwe taak: het vastleggen van het landschap. De serie werken, geschilderd in en rond Veurne werd ‘De Mystische Stad’ genoemd. Het zijn stille getuigen van een geschonden landschap waar alle menselijkheid lijkt te zijn verdwenen. Het is het laatste werk waar hij zijn artistieke ziel in kon leggen.

Zijn achterkleinzoon maakt 100 jaar later dezelfde reis en bezoekt de verschillende plaatsen waar hij leefde, werkte of eenvoudigweg passeerde. Met een documentaire blik wordt de stad en het land in zijn huidige context geportretteerd – visueel ontleed. In de traditie van de topografische fotografen maakt hij de staat op van het landschap, los geweekt van de anekdotiek, om een hedendaagse blik op mens en maatschappij te werpen. In de zoektocht naar de esthetiek van die persoonlijke ’Lieux de Mémoire’ is het haast onmogelijk om abstractie te maken van de informatie die de research heeft opgeleverd. Kan die context en de symboliek van de figuur English zomaar losgekoppeld worden? Wordt een beeld dan toch een kader waar een betekenis aan blijft kleven die het niet kan afschudden? Op de dunne grens tussen anekdotiek en symboliek probeert de fotograaf zich een weg te banen tussen zijn persoonlijke blik op de hedendaagse maatschappij en het gewicht van de geschiedenis.

Het werk wordt gepresenteerd op de 99ste verjaardag van English sterfdatum, 31 augustus 2017 in het Museum aan de IJzer. Een plek vol symboliek aangezien een bijeenkomst aan Joe English’ graf in Steenkerke, in augustus 1920, de eerste was van een hele reeks bedevaarten. Die IJzerbedevaarten hebben tot aan het eind van vorige eeuw een belangrijke sociale en politieke impact gehad in de Belgische maatschappij. De IJzertoren, het memorial van de Vlaamse ontvoogding, was geïnspireerd op English’ tekeningen die hij tijdens de oorlog maakte.